قرآن و مبنای حقوق

دیدگاه های گوناگون، به ویژه دیدگاه قرآن در مورد »مبنای حقوق« مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. نویسنده، نخست به تعریف »حقوق« پرداخته و چنین نتیجه گرفته که عنصر »الزام« در ذات قواعد حقوقی وجود دارد. سپس به تعریف »الزام« پرداخته و دو دیدگاه را در این زمینه آورده است که یکی الزام را ضمانت اجرا و دیگری تکلیف می داند. پس از نقد دیدگاه نخست و پذیرش دیدگاه دوم با اندکی اصلاح، به نظریات مطرح در باب خاستگاه الزام می پردازد؛ در این زمینه چهار نظریه را مطرح می سازد. 1. نظریه پوزیتیویستی که خاستگاه و منشأ الزام را دولت می داند. این دیدگاه پذیرفته نیست، زیرا بر پیش فرضی نادرست در مفهوم الزام استوار است. 2. دیدگاهی که منشأ الزام را عقل می داند. نویسنده با تقسیم این دیدگاه به دو رویکرد »عقل معطوف به عدالت« و »عقل معطوف به مصلحت«، آن را به دلیل نادیده گرفتن محدودیتِ عقل بشر، قابل نقد می شمارد. 3. نظریه وجدان که قابل ارجاع به دیدگاه »عقل معطوف به عدالت« است و نظریه ای جدید نخواهد بود. 4. نظریه وحی الهی؛ که به تحلیل آیات قرآن قابل تأیید است. اما با توجه بدین نکته که منشأ بودن وحی، جنبه طریقی دارد، نه موضوعی. بنابراین عقل نیز می تواند به جعل قواعد الزامی بپردازد، اما در صورت تعارض قواعد عقلانی و وحیانی، وحی معیار است، زیرا نه محدودیت عقل را دارد و نه محکوم غرائز و نفسانیات است.